@@@وطنم جزین@@@

‌‌‌آرامگاه ها و بناهای تاریخی مشهد

آرامگاه فردوسی
این بنای تاریخی در شهرک تاریخی توس و در 25 کیلومتری غرب مشهد واقع و از جمله مراکز دیدنی و تاریخی مشهور است .
صاحب آرامگاه ، حکیم ابوالقاسم فردوسی شاعر حماسه سرای بزرگ فارسی است که در سال 329 ق. در روستای پاژ از آبادی های تابران متولد شده است . و در مدت سی سال شاهنامه را که یکی از شاهکارهای ادبی و حماسی جهان به شمار می رود به نظم آورده است . تاریخ وفات حکیم ابوالقاسم فردوسی را سال 411 ق. نوشته اند و او را در همان آبادی و در باغی که متعلق به خود او بود به خاک سپردند . در عهد قاجاریه بنایی آجری برفراز مقبرة او احداث شد که تا سال 1305 ق. برجا بود . در سال 1313 ش. بنای دیگری ساخته شد که تا سال 1344 ش. وجود داشت و سپس بنای کنونی ساخته شد . کار ساخت این بنا در سال 1347 ش. خاتمه یافت .
درمجموعة تاریخی – فرهنگی فردوسی ، علاوه بر ساختمان آرامگاه یک موزه و کتابخانه نیز وجود دارد . در موزة آرامگاه آثار ارزنده ای از خطاطان و شاعران ایرانی و نمونه هایی از صنایع دستی و یادگارهای هنری و تابلوهای سنگی زیبا در معرض نمایش است .
این مجموعة تاریخی – فرهنگی با بلواری زیبا و جدیدالاحداث به مشهد متصل می شود و به دلیل اهمیت تاریخی و جاذبه های سیاحتی ، یکی از مراکز مهم جذب گردشگران است و تحت نظر سازمان میراث فرهنگی خراسان نگهداری و اداره می شود .

هارونیه
این بنای قدیمی در ابتدای شهرک تاریخی توس و در حاشیة بلواری که به آرامگاه فردوسی منتهی می شود قرار دارد و عنوان یک اثر تاریخی همواره در معرض بازدید و مطالعة باستان شناسان و پژوهشگران است . دربارة تاریخ ساخت هارونیه نظرات مختلفی ابراز شده و قدمت آن را بعضی به حدود قرن هشتم و هفتم هجری قمری و حتی برخی به قبل از آن رسانده اند .
هارونیه مرتفع ترین ساختمان قدیمی موجود در شهرک تاریخی توس است که از آجر و ماسه و ملاط و گچ ساخته شده است و تزئینات آن منحصر به مقرنس ها و کاربندی های گچی در داخل و قاب ها و چین و شکن های رویة بیرونی است . ورودی اصلی بنا در قسمت جنوبی و دو مدخل دیگر در قسمت شرقی و غربی ساختمان است. در مرکز بنا صحن مربع شکلی است که با گنبدی دوپوشه به ارتفاع 7/24 متر مزین است . بنای هارونیه در سال های اخیر مرمت و اطراف آن فضاسازی شده و به عنوان یکی از مراکز دیدنی – تاریخی مشهد مورد بازدید زائران و مسافران است .
آرامگاه امیر غیاث الدین ملک شاه ( مسجد هفتاد و دو تن )
این بنای قدیمی که در گذشته مسجد شاه نام داشت و در تقاطع بازار بزرگ قالی فروش ها واقع بود، اکنون درجنوب غربی صحن جدید الاحداث جامع رضوی قرار دارد و از بناهای عهد تیموری و آرامگاه یکی از امرای محلی خراسان به نام امیر غیاث الدین ملکشاه است. بنای آرامگاه با توجه به تاریخ اتمام بقعه که سال 855ق. است، درزمان تسلط ابوالقاسم بابر (861-852ق.) از پسران بایسنغر، نوه شاهرخ تیموری احداث شده است. آرامگاه شامل یک ایوان و دو مناره و گنبد کاشیکاری می باشد که ارتفاع یکی از مناره ها 20 و دیگری 40/15 متر است . درچهار ضلع اتاق زیرگنبد و اطراف ایوان و مناره ها و در ترنج ها اشعار مناجاتیه و اسماءالله و احادیثی مرقم است و نام معمار بنا بر اساس کتیبه موجود ، شمس الدین محمد تبریزی است. مدخل آرامگاه دارای دری با تاریخ ساخت 115 ق. است.
تا مدت ها تصور می شد که بنای مذکور ، ساختمان مسجد است تا آن که پس از تحقیقات مرحوم عبدالحمید مولوی مشخص شد که بنا مقبره ملکشاه از امرای تیموری است. این آرامگاه با شماره 186 درزمره آثار تاریخی استان خراسان ثبت شده و هم اکنون توسط اداره کل میراث فرهنگی استان دردست مرمت است.

آرامگاه نادری
آرامگاه و موزه نادری درزاویه شمال غربی چهارراه شهدا و در میان باغی مشجر و محصور در نرده هایی به شکل تبر قرار گرفته است. بنای نسبتاً قدیمی باغ که شامل ساختمان آرامگاه و سکوی سنگی مجسمه و موزه می باشد در مرکز باغ و کتابخانه عمومی و مقبره کلنل محمد تقی پسیان در جوار آرامگاه واقع است.
آرامگاه متعلق به نادرشاه مؤسس سلسله افشاریه است و ساختمان کنونی که درسال 1338 ش. احداث شده شامل چند سالن و اتاق است که به بخش های اداری آرامگاه و موزه اختصاص دارد. مجسمه نادر بر فراز سکویی سنگی درجنوب ساختمان نادر را سوار بر اسب و تبر زین بر دست درحال تاختن به همراهی سه سرباز به نمایش گذاشته است. این بنا که به همت انجمن آثار ملی و با طراحی مهندس سیمون احداث شده ، درسال 1342 ش. گشایش یافته است.مجسمه مفرغی نادر دارای 5 متر ارتفاع و 14000 کیلوگرم وزن است که توسط کارخانه برونی ایتالیا ساخته شده است. درموزه جنب آرامگاه تعداد زیادی از لوازم رزمی و دیگر وسایل قدیمی درمعرض تماشای علاقه مندان است.
نزدیکی این مجموعه فرهنگی – تاریخی به حرم مطهر ، و باغ سرسبز و مصفا با درختان انبوه و تراکم سبزه و گل و گیاه و موزه و کتابخانه علامه طباطبایی ومقبره کلنل پسیان و دیگر تزئینات آن باعث شده است آرامگاه و موزه نادری به عنوان یکی از مکان های مهم گردشگری درمشهد مطرح باشد.

مصلای مشهد
از جمله آثار تاریخی مشهد، ساختمان قدیمی مصلی است که در حاشیه ضلع شمالی خیابان نواب صفوی و در ابتدای بلوار 22 بهمن واقع است و تحت نظارت سازمان میراث فرهنگی خراسان حفاظت و اداره می شود.
این بنا از یادگارهای دوره صفویه است و معرف سبک معماری اسلامی این دوره می باشد. بنای مصلی که به منظور برگزاری تجمعات مذهبی و به ویژه برگزاری نمازهای عید فطر و قربان ایجاد شده است شامل یک ایوان مرتفع در وسط و دو رواق در دو طرف می باشد. طبق کتیبه موجود در بدنه بنا، این ساختمان درعهد شاه سلیمان صفوی و به سال 1087 قمری بنا شده است. پوشش ظاهری ساختمان از آجر است و داخل ایوان با تزئینات گچ و محرابی درداخل ایوان مزین می باشد و بر روی کتیبه های حاشیه محراب و اطراف ایوان مرتفع و موزه قرآن ، اشعاری مکتوب است که از تاریخ بنا در 1086 و 1087 ق. خبر می دهد . این بنا با قدمت حدود چهارصد سال ، یکی از آثار ارزشمند فرهنگی – تاریخی شهر مشهد است.

حمام شاه
این بنا تاریخی که در گذشته در حاشیه بازار بزرگ و جنب مسجدی به همین نام قرار داشت ، اکنون با توسعه حریم حرم رضوی در جنوب غربی صحن جامع رضوی واقع و به عنوان یک بنای تاریخی منتسب به شاه عباس اول صفوی ، در دست بازسازی است.
بخش های مختلف این حمام قدیمی از جمله سربینه ، گرم خانه و سقف های گنبدی اندرونی و بیرونی با همان ساختار قدیمی پس از بازسازی در معرض تماشای علاقه مندان خواهد بود. بزرگ ترین و زیباترین بخش حمام سربینه آن است که به صورت مربع احداث شده و هشت ستون سنگی پوشش گنبدی را برپا داشته اند.
این حمام قدیمی از آثار مهدی قلبی بیگ ، میر آخورباشی شاه عباس صفوی است که سازنده آن را وقف آستان قدس رضوی کرده است و سال تأسیس آن به روایت کتیبه از میان رفته 1027 قمری بوده است.

مدرسه عباسقلی خان
این مدرسه درابتدای خیابان نواب صفوی و حاشیه زیر گذر قرار دارد و از جمله مدارس قدیمی دایر است که توسط عباسقلی خان بیگلربیگی در 1077 ق. احداث شده است . سردر این مدرسه درسال های اخیر درجریان توسعه حریم حرم مطهر و تعریض خیابان نواب صفوی ، به عنوان یکی از آثار تاریخی – مذهبی ، بدون تخریب شکل ظاهری به عقب کشیده شد و اکنون در حاشیه ضلع جنوبی خیابان واقع شده است.
ساختمان مدرسه از نوع چهار ایوانی و از آثار معماری عهد صفویه می باشد و بخش های مختلف آن با مقرنس و کاشی کاری و گچبری های بسیارزیبا تزیین یافته است.
مدرسه عباسقلی خان از جمله آثار معماری مشهد و تحت نظارت سازمان میراث فرهنگی خراسان است این مدرسه در حال حاضر یکی از مراکز حوزه علمیه مشهد به شمار می آید و به سبب نزدیک بودن به حرم مطهر ازاهمیت ویژه برخوردار است.

برج اخنگان (اخنجان)
این بنای تاریخی که به میل اخنجان نیز شهرت دارد در 22 کیلومتری شمال مشهد و در روستایی به همین نام قرار دارد و در تابلوی اداره میراث فرهنگی خراسان این بناگور گوهرتاج ، خواهر گوهرشاد ، همسر شاهرخ میرزا تیموری معرفی شده است.
این اثر تاریخی درچند کیلومتری تابران و در حاشیه جاده ای که از آرامگاه فردوسی به پاژ (زادگاه فردوسی) متصل می شود، در مجاورت روستایی به همین نام واقع شده و از آثار تاریخی توس است.
ساختمان به شکل برج و به ارتفاع 9/17 متر و میلهای کنار جاده های قدیمی و دارای قاعده ای استوانه ای و پوششی مخروطی و پرشکن می باشد. پیکره اصلی آن آجری است و بر روی بنا پوششی گچی وجود دارد و به قطعات کاشی مستطیل و چند ضلعی و ستاره ای با نقوش برجسته و متنوع در رنگ های لاجوردی و فیروزه ای مزین است . اهالی اخنگان و اطراف بر این باورند که میل اخنگان گور یک دختر هندی است که در این محل دارای آب و ملک پدری بوده است . برج اخنگان با شماره 431 در فهرست آثار تاریخی خراسان ثبت و از جمله بناهای تاریخی شهر مشهد است که مورد بازدید علاقه مندان و پژوهشگران قرار می گیرد.

مصلای طرق
این بنای قدیمی که اکنون در حاشیه روستای طرق و در 14 کیلومتری شرق مشهد قرار دارد، باقی مانده ساختمان مصلایی است که درسال 837 ق. درکنار دیگر بناها احداث شده و محل برگزاری اجتماعات مذهبی بوده است.
این محل درسفرهای کاروانی قدیم ، منزل و مکان توقف موقت به شمار می آمد و به همین دلیل چندین کاروانسرا و رباط به وسیله صفویان در آن ایجاد شده بود که در سفرنامه ها به آن ها اشاره شده است . این مصلی شامل یک تالار که بر روی آن گنبدی قرار داشته و یک ایوان مرتفع و محراب بوده است.
درنزدیکی طرق ، تپه ای به نام نادری با حدود 350 متر ارتفاع وجود دارد که بقایای سفال ، کوزه شکسته و خشت های خام در آن دیده شده است و حکایت از قدمت این منطقه تاریخی دارد.

مقبره و رباط ارسلان جاذب ( ایاز )
درحدود 40 کیلومتری جنوب شرقی مشهد و در منطقه سنگ بست و شرق جاده و جنب ایستگاه راه آهن مشهد – تهران ، مقبره ای وجود دارد که به ارسلان جاذب ، سپهسالار توس و سردار سلطان محمود غزنوی منسوب می باشد. وی از ممدوحان فردوسی شاعر بزرگ ایران است و ظاهراً پس از وفات در سال 419 یا 420 ق. در این مکان مدفون شده است . این محل درقدیم محل تلاقی شاهراه نیشابور به مرو و قهستان و هرات به مشهد بوده و اهمیت داشته است .
این بنا تاریخی که به میل ایاز معروف می باشد ظاهراً همتایی درطرف دیگر ساختمان داشته و جزو رباط بزرگی بوده که در فاصله سال های 389 تا 421 ق. درزمان حکومت ارسلان درتوس ساخته شده و بنایی گنبددار با مناره است .
ساختمان شامل اتاقی مربعی شکل است که دیوارهای داخلی آن با نقش آجری و در اصل با رنگ های روشن زینت یافته و در بالای دیوارحاشیه دار ، کتیبه ای به خط کوفی و با رنگ آبی درزمینه گل وجود دارد . داخل گنبد با نقوش آجری مزین است و چهار در و روزنه هایی در اطراف آن تعبیه شده است.
مناره آجری درنزدیک بنا و دارای کتیبه ای به خط کوفی است . این اثر تاریخی که با شماره 164 درفهرست آثارتاریخی ایران ثبت شده است ، تحت نظر سازمان میراث فرهنگی خراسان نگهداری می شود.

پاژ
این روستا که زادگاه فردوسی نامدار حماسه سرای ایران می باشد در 15 کیلومتری شمال شهر مشهد و در سه فرسنگی شرق تابران توس و در مسیر جاده مشهد کلات قرار گرفته و در جلگه ای واقع دردامنه جنوبی کوه های هزار مسجد و درنزدیکی اژدرکوه و سفید کوه می باشد و باغ های انگور اطراف آن را فرا گرفته است .
روستای پاژ مرکز دهستان تبادکان است و حدود 150 خانوار جمعیت دارد. شغل اصلی ساکنان این روستا کشاورزی است. خانه های قدیمی پاژ خشت و گلی و چینه است که اکثراً بر دامنه تپه ای بنیان شده و با تخریب و تجدید بنا به مرور زمان بر ارتفاع تپه افزوده شده است.
وجود بقایای یک قلعه در مرکز و قلعه دیگری با نام قلعه کهنه پاژ در پانصد متری این روستا و خرده سفال های به دست آمده از قرن چهارم تا دهم هجری مؤید قدمت تاریخی این روستاست .

قلعه حاجی تراب
درنزدیکی شهر تاریخی توس است و ویرانه های بازمانده دژ معروف به شیر خانه توس که نادرشاه در حمله به مشهد از آن جا استفاده کرده است در مشرق این روستا قرار دارد.

چهار طاقی چلاغد
درنزدیکی روستای چلاغد یا چلاغی که در حدود 20 کیلومتری جنوب شرقی مشهد و با فاصله کم در حاشیه ضلع شمالی جاده مشهد به سرخس واقع شده است ، بنای مقبره ای قدیمی وجود دارد که از نظر تاریخی دارای اهمیت است و به قولی تاریخی بنای آن به اواخر قرن تیموری یا اوایل دوره صفوی می رسد. این بنای مربع شکل با شالوده سنگی و دیوارهای آجری به ابعاد 10/9 × 36/9، درسال های اخیر توسط میراث فرهنگی مرمت شده است.